Во светот кој сè повеќе личи на замрзнат конфликт меѓу Западот и Истокот, една вистина станува сè поочигледна – старата рамнотежа повеќе не постои. Со војната во Украина која не покажува знаци на скорешно завршување, со повторното заострување на односите меѓу Вашингтон и Москва, и со реториката што ги оживува паралелите од минатото, прашањето дали светот влегува во нова Студена војна станува релевантно како никогаш досега.
Македонија, како мала земја со сложено геополитичко минато, никогаш не можела да си дозволи луксуз на неутралност. Истовремено, таа секогаш била точка на интерес за глобалните сили – не поради нејзината економска или воена моќ, туку поради нејзината стратешка позиција на Балканот, кој постојано претставува мост, но и линија на поделба меѓу различните сфери на влијание. Денес, во услови на растечки глобални тензии, таа дилема повторно се враќа на сцената, во уште покомплицирана форма.
Со Трамп повторно како претседател на САД, ситуацијата станува уште понеизвесна. Политиката што ја најави во неговиот прв мандат за намалување на американската ангажираност во НАТО и во европските безбедносни прашања добива нов импулс. Ако тогаш оваа реторика звучеше како провокација, сега изгледа како конкретен план на акција, со потенцијал да ја редефинира безбедносната архитектура на Европа. Наместо гарант на стабилноста, Вашингтон сè повеќе покажува знаци дека сака да се фокусира на своите внатрешни проблеми, оставајќи им на европските сојузници да се справуваат со сопствените безбедносни предизвици.
Но, Европа не е подготвена за таков пресврт. Војната во Украина покажа дека без американската воена поддршка, европските армии се далеку од капацитетот да се справат со сериозна закана. Политичката неодлучност и различните национални интереси го отежнуваат процесот на создавање вистинска стратегиска автономија, а руската пропаганда маестрално го користи ова како доказ за слабоста на Западот.
На Балканот, ваквиот развој на настаните отвора простор за нови политички манипулации. Македонската надворешна политика се заснова на јасен западен курс, но таа реалност не е толку едноставна како што изгледа на прв поглед. Иако Македонија е членка на НАТО и официјално го поддржува западниот блок, економските и политичките врски со Кина и Русија не се за занемарување. Москва неколку пати покажа дека знае како да ја искористи фрустрацијата на македонските граѓани од забавените евроинтеграции, додека Пекинг преку своите инфраструктурни проекти тивко, но сигурно ја зголемува својата присутност во регионот.
Во овој нов контекст, Србија останува главниот фактор кој може да ги наруши досегашните балкански безбедносни динамики. И покрај тоа што Белград формално води политика на европска интеграција, руското влијание врз српската политика, економија и воена индустрија останува силно. Преку таа врска, Москва успева да одржи свој активен фактор во регионот, кој постојано се користи како инструмент за дестабилизација.
Македонија и Западниот Балкан: Периферија или потенцијално жариште?
Од друга страна, Македонија нема простор за маневрирање, бидејќи секое колебање во нејзината надворешна политика би можело да ја чини многу. Односите со Софија и Атина, кои долго време ја кочеа нејзината евроинтеграција, и натаму остануваат фактор на неизвесност. Во услови кога европските сојузници покажуваат сè помалку интерес да го забрзаат процесот на проширување, разочараноста расте, а тоа го остава теренот отворен за влијанието на трети актери.
Балканот отсекогаш бил простор каде што се судирале интересите на големите сили. Денес, регионот останува заглавен меѓу евроатлантските интеграции и зголеменото руско и кинеско влијание.
Македонија како членка на НАТО се позиционира како дел од западниот безбедносен блок. Владата ги усогласува надворешните политики со ЕУ и САД, вклучувајќи санкции против Русија. Но, на внатрешен план, руското влијание останува силно преку медиумска пропаганда, политички врски и историската поддршка на одредени националистички структури.
Во Србија, пак, ситуацијата е поинаква. Иако Белград официјално сака да остане неутрален, во реалноста ја одржува блискоста со Москва, особено преку енергетски договори и воена соработка. Босна и Херцеговина останува поделена – Република Српска е отворено проруска, додека федералниот дел е ориентиран кон Запад.
Со враќањето на Трамп, се појавува уште една компликација. Ако Вашингтон навистина ја намали својата улога во европската безбедносна политика, дали тоа значи дека НАТО ќе ослабне, оставајќи го Балканот уште повеќе ранлив на надворешни влијанија? Ако европските држави се приморани сами да се справуваат со својата одбрана, дали тоа ќе доведе до ново зголемување на тензиите, особено во региони со нестабилни граници како што е Балканот?
Македонија, како дел од тој сложен мозаик, мора да игра со многу поголема претпазливост отколку досега. Во време кога глобалната арена наликува на шаховска табла во која секој потег може да има долгорочни последици, малите држави како нашата се наоѓаат во најтешка позиција.
Студената војна можеби никогаш не заврши целосно, но денешната глобална конфронтација изгледа уште понеизвесна. Наместо класична поделба на два блока, имаме свет во кој различни сили влечат кон различни насоки, а линиите меѓу пријателите и непријателите стануваат сè пофлуидни. За Македонија, ова значи дека мора да го зачува својот стратешки курс, но во исто време да биде подготвена за брзи промени во глобалните односи.
Светот повторно поделен: Историјата се повторува?
Конфликтите меѓу блоковите никогаш не исчезнале целосно, но во последните години тие стануваат поизразени. НАТО и ЕУ ја зајакнуваат воената соработка и ги прошируваат санкциите кон Русија и нејзините сојузници. Од друга страна, Москва ги зацврстува односите со Пекинг, Техеран и другите актери кои ги гледаат западните политики како закана.
Економската димензија на оваа нова поделба е исто толку значајна. Блокирањето на руските ресурси, ограничувањата на технолошкиот извоз кон Кина и санкциите кон Иран ги пренасочуваат глобалните економски текови. Европа е сè повеќе зависна од американската воена поддршка и од увозот на енергенти од други пазари, додека Кина и Русија градат алтернативни економски мрежи со земји од Глобалниот Југ.
Прашањето повеќе не е дали влегуваме во нова Студена војна. Прашањето е како ќе изгледа тој нов конфликт и каде во него ќе се најде Балканот. А најважниот одговор кој допрва треба да се даде е дали Македонија ќе биде само нем сведок на оваа нова реалност, или ќе најде начин активно да го обликува својот пат во новиот геополитички поредок.
Н.Доковска
Сторијата е направена во рамки на проектот „Зајакнување на информацијата: Колаборативен центар за квалитетно новинарството во Северна Македонија”, подржан од Програмата #SustainMedia, кофинансирана од Европската Унија и германското Сојузно Министерство за економска соработка и развој. Неговата содржина е единствена одговорност на „Пела радио“ и не мора да го одразува ставот на ЕУ или на Федералното Министерство за економска соработка и развој
