Во една мала рурална општина во источна Македонија, група жени пред неколку години побарале од локалните власти да издвојат средства за изградба на детска градинка. Одговорот што го добиле бил дека „моментално нема буџет за тоа“. Неколку месеци подоцна, истата општина најде средства за реновирање на спортски терени. Овој пример, иако можеби не изненадува, јасно покажува како јавните финансии ги обликуваат секојдневните животи на жените и мажите на сосема различен начин.
Родовото буџетирање е концепт што треба да ја исправи оваа нерамнотежа. Тоа не значи дека треба да постои засебен „женски буџет“, туку дека сите јавни финансии треба да се планираат и трошат со свест за тоа како различните политики и услуги влијаат врз жените и мажите. Македонија, како потписничка на меѓународните обврски за родова еднаквост, формално го прифати овој пристап и во последната деценија се спроведуваат различни иницијативи за негово вклучување во локалните и националните политики.
Но, дали ова функционира во пракса?
Родовото буџетирање во општините: што се прави и што недостасува
Анализирајќи неколку општини во Македонија – од урбаните центри како Скопје и Битола, до руралните средини како Крива Паланка и Дебар – можеме да забележиме значителни разлики во пристапот кон родово одговорното буџетирање.
Во главниот град, на пример, дел од буџетските средства се насочуваат кон подобрување на пристапноста на јавниот превоз за жени, особено ноќе, како одговор на загриженоста за безбедноста. Битола спроведува програми за економско зајакнување на жените преку поддршка за старт-апи. Во некои рурални општини, пак, иако постои декларативна посветеност, родовите аспекти сè уште не се видливи во буџетите.
Главните сектори каде што се бележат напори за вклучување на родовата перспектива се:
- Јавното здравство: дел од општините воведоа програми за бесплатно гинеколошко здравство, особено за жени од социјално загрозени категории.
- Образование: неколку градови издвојуваат средства за поддршка на девојчиња во технички и природни науки, каде што традиционално доминираат мажите.
- Социјална заштита: најмногу се гледа во поддршката за жени-жртви на насилство, преку кризни центри и социјални услуги.
Сепак, овие позитивни примери се ограничени, бидејќи често недостигаат следниве клучни фактори:
- Конзистентност и континуитет – често, програмите зависат од меѓународни донатори, а не од системско планирање во рамките на државниот буџет.
- Капацитет на институциите – мал дел од локалните самоуправи имаат експертиза за родово буџетирање и често тоа се сведува на формална обврска, без суштинска анализа.
- Политичка волја – родовите аспекти во буџетирањето често се третираат како секундарни и зависат од личната иницијатива на поединечни градоначалници или советници.
- Недоволно податоци – за вистински родово одговорни буџети, потребна е детална анализа на тоа како различните програми влијаат врз жените и мажите. Во Македонија, овие податоци речиси и да не постојат на локално ниво.
Дали Македонија оди во вистинскиот правец?
Во последните години, државата направи чекор напред со воведување на законски обврски за вклучување на родовата перспектива во буџетите. Но, како што покажуваат анализите, вистински промени ќе се случат само ако ова не остане на ниво на формалност.
Родовото буџетирање не значи само прераспределба на финансии, туку и прераспределба на моќ. Тоа значи да се препознае дека инвестициите во грижа, образование и социјална заштита се исто толку важни, ако не и поважни, од капиталните проекти што традиционално добиваат најголем дел од буџетските средства.
А додека ова не стане приоритет, жените во руралните општини ќе продолжат да чекаат градинки, додека фудбалските терени ќе никнуваат со темпо што никако не може да се нарече случајно.
Н.Доковска
_____________________________________________________
Сторијата е направена во рамки на проектот „Зајакнување на информацијата: Колаборативен центар за квалитетно новинарството во Северна Македонија”, подржан од Програмата #SustainMedia, кофинансирана од Европската Унија и германското Сојузно Министерство за економска соработка и развој. Неговата содржина е единствена одговорност на „Пела радио“ и не мора да го одразува ставот на ЕУ или на Федералното Министерство за економска соработка и развој
